Այն, որ հիմնահարցի լուծումը դեռ չի գտնվել, ոչ միջնորդներն են մեղավոր և ոչ էլ Երևանը. Էդվարդ Նալբանդյան

Արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանի հարցազրույցը «‪Կոմերսանտ‬» թերթին Հարց. Երևանյան այցի ընթացքում եվրոպական դիվանագիտության ղեկավար Ֆեդերիկա Մոգերինին հայտարարեց, որ ղարաբաղյան հակամարտությունը չունի ռազմական լուծում, և աջակցություն հայտնեց Մադրիդյան սկզբունքներին և Մինսկի խմբի աշխատանքներին: Ինչպե՞ս կգնահատեք Մինսկի խմբի հետագա գործունեության հեռանկարները: Էդվարդ Նալբանդյան. ԵՄ-ն բազմիցս իր աջակցությունն է հայտնել Մինսկի խմբի համանախագահների՝ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի կողմից գործադրվող ջանքերին և բազմիցս ընդգծել է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը այլընտրանք գոյություն չունի: Տիկին Մոգերինին ևս մեկ անգամ վերահաստատեց այդ դիրքորոշումը: Մենք մշտապես բարձր ենք գնահատել Մինսկի խմբի համանախագահների ջանքերը: Ցավոք, հակամարտության կողմերից մեկն այլ տեսակետ ունի։ Ոչ միջնորդները, ոչ էլ Հայաստանը մեղավոր չեն, որ մինչ օրս հակամարտությունը կարգավորված չէ: Մենք բազմիցս հայտարարել ենք, որ պատրաստ ենք գնալ կարգավորման՝ համանախագահների ներկայացրած առաջարկների հիման վրա: Իսկ Ադրբեջանը քննադատում է այդ առաջարկները, մշտապես քննադատում է համանախագահներին: Բանը հասավ նրան, որ Բաքուն սկսեց մեղադրել համանախագահներին իսլամաֆոբիայի մեջ՝ հայտարարելով, որ անիմաստ է նրանց հետ հանդիպելը, քանի որ եռանախագահները ճնշում չեն գործադրում Հայաստանի վրա: Ըստ երևույթին, Ադրբեջանում այդքան էլ ճիշտ չեն հասկանում միջնորդության իմաստը: Միջնորդների ջանքերը պետք է ուղղված լինեն, առաջին հերթին, երկխոսության ծավալմանը, հանդիպումների կազմակերպմանը, կողմերի դիրքորոշումների մերձեցմանը, այլ ոչ թե այս կամ այն կողմի վրա ճնշում գործադրելուն: Ղարաբաղյան հիմնահարցը այն հազվադեպ դեպքերից է, երբ այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն և Ֆրանսիան, հանդես են գալիս կարգավորման շուրջ միասնական դիրքորոշմամբ: Նրանք հանդես են եկել հստակ առաջարկներով, որոնց հիման վրա կարելի է շարժվել հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ: Այդ առաջարկներն արտացոլված են վերոնշյալ երկրների նախագահների կողմից Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցի վերաբերյալ արված հինգ հայտնի հայտարարություններում: Հայաստանը ողջունել է դրանք՝ նշելով, որ դրանց հիման վրա պատրաստ է շարունակել հանգուցալուծմանն ուղղված բանակցությունները: Մինչդեռ Ադրբեջանը մինչ օրս ձևացնում է, թե նման հայտարարություններ ընդհանրապես գոյություն չունեն: Բանակցություններն այլընտրանք չունեն, և մենք՝ համանախագահների հետ միասին, շարունակելու ենք ջանքերը՝ ուղղված հիմնախնդրի բացառապես խաղաղ կարգավորմանը: Հարց. Ինչպե՞ս կարող եք մեկնաբանել ՌԴ ԱԳՆ կողմից վերջերս արված հայտարարությունն այն մասին, որ «ինչպես Հայաստանին, այնպես էլ Ադրբեջանին ցանկացած զենքի մատակարարում իրականացնելիս մանրակրկիտ կերպով հաշվի է առնվում տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության պահպանումը»: Կարո՞ղ եք գնահատական տալ Երևանի և Մոսկվայի ռազմատեխնիկական համագործակցության հեռանկարներին, ինչպես նաև` Ադրբեջանին ռուսական սպառազինությունների մատակարարմանը: Էդվարդ Նալբանդյան. Մենք ստիպված ենք ջանքեր գործադրել տարածաշրջանում հավասարակշռությունը պահպանելու և իրավիճակի նոր սրում, նոր պատերազմ թույլ չտալու համար: Հայտնի է, որ վերջին տարիների ընթացքում Ադրբեջանը բազմապատկել է իր ռազմական ծախսերը՝ ռազմական բյուջեն հասցնելով մի քանի մլրդ. ԱՄՆ դոլարի: Իհարկե, նման պայմաններում Հայաստանը ստիպված է ջանքեր գործադրել ուժերի հավասարակշռությունը պահպանելու ուղղությամբ: Մենք ունենք դաշնակցային ռազմավարական հարաբերություններ Ռուսաստանի հետ, շատ սերտ ռազմական, այդ թվում՝ ռազմատեխնիկական համագործակցություն: Որևէ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ մենք զենք ենք գնում, առաջին հերթին, մեր դաշնակցից: Այն, որ Ռուսաստանը զենք է վաճառում տարբեր երկրների, բնական է, քանի որ Ռուսաստանը զենք արտադրող խոշորագույն երկրներից մեկն է և ակտիվ ներկայություն ունի զենքի շուկայում: Իսկ այդ շուկայում առկա է խիստ մրցակցություն և ոչ պակաս խիստ կանոններ: Իհարկե, մեզ չի կարող ուրախություն պատճառել այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանը զենք է գնում Ռուսաստանից և, միաժամանակ, գրեթե ամեն օր սպառնում նոր պատերազմ սանձազերծել: Եվ, անշուշտ, մեզ չի կարող դուր գալ այն իրողությունը, որ զենքը գնվում է մեր դաշնակցից, որը մեծ ջանքեր է գործադրում մեր տարածաշրջանում խաղաղության և կայունության պահպանման ուղղությամբ, այդ թվում՝ Հայաստանի հետ փոխգործակցությամբ, այդ թվում ՝ ՀԱՊԿ շրջանակներում: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի հետ մեր ռազմատեխնիկական համագործակցության հեռանկարներին, ապա, բնականաբար, մենք հետագայում ևս շարունակելու ենք մեր դաշնակցի հետ ամենասերտ փոխգործակցությունը: Հարց. Վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում հակամարտության գոտում նկատվում է լարվածության լուրջ աճ: Եթե մոտ ժամանակներս գործի չդրվեն կարգավորման լծակները, իրատեսակա՞ն է արդյոք լայնածավալ պատերազմի սցենարը: Էդվարդ Նալբանդյան. Հայաստանում կիսում են համանախագահ երկրների այն տեսակետը, որ պատերազմը հակամարտության կարգավորման ուղի չէ: Համանախագահները, որպես միջնորդներ, թեև ձգտում են հանդես գալ չեզոք դիրքերից, բայց անցած տարի ստիպված էին մի քանի հասցեական հայտարարություններ անել: Նրանք կոչ արեցին պահպանել հրադադարի ռեժիմը, դատապարտեցին ծանր սպառազինությունների և հրետանու կիրառումը: Համանախագահները կոչ արեցին համաձայնել Ադրբեջանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև շփման գծում, ինչպես նաև Հայաստանի հետ սահմանին հրադադարի ռեժիմի խախտման հետաքննության մեխանիզմ ստեղծելու առաջարկին, ինչը կարող է դառնալ իրավիճակի հետագա սրումը կանխարգելելու գործիք: Նրանք կոչ արեցին դադարեցնել եռանախագահների հասցեին հնչող քննադատությունը և վերահաստատել հակամարտության խաղաղ կարգավորման հանձնառությունը: Ակնհայտ է, որ Մինսկի խմբի համանախագահների այս կոչերն ուղղված են հենց Ադրբեջանին: Քանի որ մենք երբեք քննադատության չենք ենթարկել Մինսկի խմբին: Դա անում է հենց Բաքուն: Ադրբեջանը շարունակում է սադրիչ գործողությունները Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծում և Հայաստանի հետ սահմանին, շարունակում է կիրառել ծանր հրետանի, գնդակոծել քաղաքացիական օբյեկտները: Բաքուն հրաժարվում է միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմի ստեղծումից, դիպուկահարներին շփման գծից դուրս բերելուց: Հրաժարվում է պահպանել հրադադարի հաստատման մասին 1994թ. մայիսի և հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման մասին 1995թ. փետրվարի եռակողմ` ժամանակային սահմանափակում չունեցող համաձայնագրերը: Հարց. Ի՞նչ անել նման իրավիճակում: Էդվարդ Նալբանդյան. Բանակցությունների դադարեցման և համանախագահների հետ հանդիպումից հրաժարվելու մասին Բաքվից հնչող հայտարարությունները շանտաժի հերթական փորձեր են: Ադրբեջանն առաջին անգամ չէ, որ պահանջում է փոխել բանակցությունների ձևաչափը, փորձում է հակամարտության շուրջ քննարկումները տեղափոխել այլ ձևաչափեր: Համանախագահները բազմիցս են հայտարարել, որ նման փորձերը վնասակար են: Այն, որ Ադրբեջանը հանդես է գալիս համանախագահների հասցեին քննադատություններով, նշանակում է, որ Ադրբեջանը հակադրվում է միջազգային հանրությանը կամ առնվազն ԵԱՀԿ-ին, քանի որ ԵԱՀԿ-ն կոնսենսուսի վրա հիմնված կազմակերպություն է, որի բոլոր մասնակից երկրներն են համանախագահներին օժտել միջնորդության մանդատով: Համապատասխանաբար, եռանախագահները հանդես են գալիս ԵԱՀԿ բոլոր մասնակից երկրների անունից: Համանախագահները բացահայտ կերպով նշում են, որ Բաքվի կողմից իրենց ջանքերի քննադատությունը ոչ այլ ինչ է, քան կարգավորման հասնելու քաղաքական կամքի բացակայություն: Մեկ բան ակնհայտ է՝ բանակցություններն այլընտրանք չունեն: Հարց. Ինչպե՞ս են Ռուսաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում առկա բարդություններն անդրադառնում Լեռնային Ղարաբաղում իրավիճակի վրա: Ինչպե՞ս եք գնահատում թուրքական կողմի հայտարարությունները, որը ռուսական ինքնաթիռի խոցման դեպքից հետո խոստացել է «ամեն ջանք գործադրել», ինչպես նշել է Թուրքիայի ԱԳՆ ղեկավարը՝ «Ադրբեջանի օկուպացված տարածքներն ազատագրելու համար»: Էդվարդ Նալբանդյան. Վերջին շրջանում այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ թուրքական ղեկավարությունը կորցնում է իրականության զգացումը, ընդ որում ոչ միայն արտաքին, այլև ներքին քաղաքականության հարցերում: Թուրքիայի վարչապետը հայտարարում է, որ այսօր քրդերը համագործակցում են Ռուսաստանի հետ ճիշտ այնպես, ինչպես 20-րդ դարի սկզբին համագործակցում էին «հայկական ավազակախմբերը»։ Նման հայտարարությունը շատ լուրջ ահազանգ է միջազգային հանրության համար այն առումով, թե ինչ կարող է պատահել քրդերի հետ: «Պատասխանատվությունն ընկնում է, առաջին հերթին, հայերի վրա, որոնց Ռուսաստանը զինեց և դրդեց մեր դեմ». սրանք Թուրքիայի վարչապետի խոսքերն են, սակայն ոչ թե 21-րդ դարի սկզբի Ահմեդ Դավութօղլուի, այլ 20-րդ դարասկզբի՝ Թալեաթ փաշայի՝ Հայոց ցեղասպանության պարագլուխներից մեկի: Ակնհայտ է, որ հարյուր տարվա ընթացքում շատ բան չի փոխվել Թուրքիայի իշխանական վերնախավում: Այստեղ տեղին է հիշել եվրոպական ականավոր գործչի թևավոր դարձած խոսքերը՝ «Սեփական մտքի գոհարները թաքցնելու լավ առիթ բաց թողնվեց»՝ հերթական անգամ ցույց տալով, թե ժպտացող դիմակների տակ իրականում ինչ է թաքնված: Եթե Թուրքիան իսկապես ցանկանում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը կարգավորվի, ապա պետք է հնարավորինս հեռու մնա այդ գործընթացից: Հարց. Ինչպիսի՞ն են Հայաստանի և Իրանի միջև հարաբերությունների հեռանկարները Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցների վերացումից հետո ձևավորված պայմաններում: Թուրքիայի դիրքորոշման պատճառով Հայաստանը հաճախ դուրս է մնացել համագործակցության տարածաշրջանային ձևաչափերից: Հնարավո՞ր է արդյոք, որ Իրանի հետ փոխգործակցությունը հեռանկարում հանգեցնի նման ձևաչափերի արմատական վերափոխմանը և, այդպիսով, տվյալ դաշտ վերադարձնի Հայաստանին: Էդվարդ Նալբանդյան. Չէի ասի, թե Հայաստանը գտնվում է տարածաշրջանային համագործակցության շրջանակներից դուրս: Մեր երկիրը գրեթե 90 միջազգային կազմակերպությունների անդամ է և ակտիվորեն ներգրավված է տարբեր միջազգային և տարածաշրջանային ձևաչափերում: Իհարկե, մեզ չէր կարող չուրախացնել այն հանգամանքը, որ մեր հարևանի համար այդչափ զգայուն հարցում հնարավոր է եղել հասնել առաջընթացի, և այժմ պատժամիջոցների մեծ մասը հանվել է, իսկ հեռանկարում ակնկալվում է նաև մնացած պատժամիջոցների վերացում: Իրանի հետ մենք ունենք բարիդրացիական հարաբերություններ, խոշոր համատեղ նախագծեր, որոնցից շատերը դժվար էր իրականացնել գործող պատժամիջոցների պատճառով: Այժմ հնարավորություններ են առաջացել ինչպես այդ նախագծերի լիարժեք իրականացման, այնպես էլ տնտեսական համագործակցության նոր հնարավորությունների շուրջ քննարկումներ ծավալելու առումով: Մենք բավական ջանքեր ենք գործադրում այդ ուղղությամբ: Երբ ես ասում եմ «բարիդրացիական հարաբերություններ», անշուշտ, դրանք պարզապես խոսքեր չեն: Մեր բարեկամությունը բխում է դարերի խորքից: Իրանում բնակվում է ստվար հայ համայնք, որը մշտապես հարգանք և բարի վերաբերմունք է վայելում: Իրանական իշխանությունները վերականգնում են հայկական եկեղեցիները, որոնք ընդգրկվում են համաշխարհային մշակութային ժառանգության ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում: Անհնար է չնկատել և չգնահատել դա: Եվ, անշուշտ, մեր կողմից համանման վերաբերմունք է դրսևորվում Իրանի, իրանական ժողովրդի նկատմամբ: Մենք ունենք ինչպես երկկողմ, այնպես էլ տարածաշրջանային համագործակցության ընդլայնման մեծ ներուժ, որը կարող ենք համատեղ ջանքերով կյանքի կոչել: Հարց. Հայաստանը բնակչության թվի հարաբերակցությամբ՝ եվրոպական այլ երկրների հետ համեմատությամբ, դարձավ սիրիացի փախստականներ ընդունած երրորդ պետությունը: Զգու՞մ է արդյոք Հայաստանը ԵՄ աջակցության կարիքը Սիրիայից փախստականների ընդունման թրասթային հիմնադրամների շրջանակներում: Որո՞նք են Հայաստանի տարածքում Սիրիայից այդքան մեծ թվով փախստականների առկայության ռիսկերը: Էդվարդ Նալբանդյան. Մենք չէինք կարող անտարբեր մնալ Սիրիայում տեղի ունեցող իրադարձությունների նկատմամբ, ինչպես նաև այն բարդությունների, որոնց բախվում էին այնտեղ ապրող մեր հայրենակիցները: Սիրիայում, ինչպես և, ընդհանուր առմամբ, Մերձավոր Արևելքում, ավանդաբար գոյություն ունեն հայկական խոշոր համայնքներ, որոնք այդ երկրների բազմազգ, բազմակրոն խճանկարի անբաժան մասն են կազմում: Իրավիճակի անկայունացման, ահաբեկչական խմբերի գործողությունների հետևանքով անմիջական վտանգ է առաջացել, առաջին հերթին, այստեղ ապրող փոքրամասնությունների համար, լինեն դրանք մահմեդականներ, թե քրիստոնյաներ, այդ թվում նաև՝ հայեր: Մենք, իհարկե, օգնության ձեռք ենք մեկնել և արդեն ընդունել ենք շուրջ 20 հազար մարդ, ինչը Հայաստանի պես փոքր պետության համար բավական մեծ թիվ է: Այդ մարդկանց համար անհրաժեշտ է ստեղծել ինտեգրման համապատասխան պայմաններ: Հայաստանն ունի աջակցության կարիք օգնելու համար նրանց, ովքեր, ըստ էության, ստիպված են զրոյից կառուցել իրենց նոր կյանքն այստեղ: Այս հարցը մենք քննարկել ենք Նյու Յորքում և Ժնևում ՄԱԿ-ի համապատասխան կառույցներում: Եվրամիությունը պատրաստակամություն է հայտնել դիտարկել հատուկ համապատասխան հիմնադրամից Հայաստանին միջոցների տրամադրման հնարավորությունը: Իհարկե, մենք շնորհակալ կլինենք, եթե համապատասխան կառույցներն օգնեն փախստականներին, որոնց Հայաստանը ապաստան է տվել: Հարց. Արդյո՞ք լուծվել է արդեն թրասթային հիմնադրամից հատկացումների հարցը: Էդվարդ Նալբանդյան. Դա նախնական քննարկում էր, որի ժամանակ համապատասխան գաղափարներ են բարձրաձայնվել: Հարց. Տիկին Մոգերինիի հետ բանակցությունների ավարտին Դուք հայտարարեցիք, որ քննարկել եք «համագործակցության զարգացմանն ուղղված համատեղ քայլերը»՝ դրանց թվում հիշատակելով քաղաքական երկխոսությունը, մարդու իրավունքները, Հայաստանում իրականացվող բարեփոխումներին Եվրամիության աջակցությունը: Մոսկվայի կողմից մշտապես չափազանց զգայուն է ընկալվել եվրոպացիների հետ իր դաշնակիցների երկխոսությունը վերոնշյալ թեմաների շուրջ, հատկապես՝ ֆինանսական աջակցության մասով: Ձեր կարծիքով՝ արդյո՞ք այս ամենը ռուսաստանյան ղեկավարությանն անհանգստության առիթ է տալիս: Էդվարդ Նալբանդյան. Չեմ կարծում, որ ռուսաստանյան ղեկավարությունը Հայաստանի առնչությամբ երբևէ անհանգստանալու առիթ է ունեցել, ունի կամ կարող է ունենալ: Մեր երկրներն ունեն դաշնակցային ռազմավարական հարաբերություններ, և լրացուցիչ մեկնաբանություններն այստեղ ավելորդ են: Ի տարբերություն ոմանց՝ մենք դաշնակցային ենք կոչում միայն Ռուսաստանի հետ մեր հարաբերությունները: Այս բառը շատ խորը իմաստ է պարունակում: Ռուսաստանի հետ մեր փոխգործակցությունն, իսկապես, շատ լայնածավալ է: Հաշվի առնելով մեր դաշնակցային պարտավորությունները, այդ թվում՝ համատեղ ինտեգրացիոն ձևաչափերի շրջանակներում, անշուշտ, մենք ցանկանում ենք զարգացնել հարաբերությունները նաև այլ ուղղություններով՝ այլ կազմակերպությունների և կառույցների հետ: Մենք մշտապես շատ հստակ և միանշանակ ընդգծել ենք դա: Ես այդ մասին ասել եմ նաև Երևանում՝ Ֆեդերիկա Մոգերինիի հետ բանակցությունների արդյունքներով կայացած լրատվամիջոցների հետ հանդիպմանը: Հարց. Արդարացի՞ է արդյոք այն պնդումը, թե Երևանը եվրասիական ինտեգրումը դիտարկում է բացառապես Ռուսաստանի հետ երկկողմ հարաբերությունների տեսանկյունից: Ինչպիսի՞ն են, Ձեր գնահատմամբ, եվրասիական ինտեգրման նախագծի ապագա հեռանկարները: Բարդ տնտեսական պայմանների համատեքստում հասարակության շրջանում հիասթափություն չի՞ նկատվում, թե ինչու Հայաստանը ժամանակին գերադասեց եվրասիական ինտեգրումը եվրոպական ուղուց: Էդվարդ Նալբանդյան. Ես հարցն այդպես չէի դնի: Անշուշտ, Ռուսաստանի հետ հարաբերություններն առանձնահատուկ բնույթ են կրում: Սակայն, ԵԱՏՄ-ին անդամակցելու որոշումը կայացվել էր հաշվի առնելով այդ միության բոլոր առավելությունները: Մենք ընտրեցինք Եվրասիական միությունը ոչ թե ի հակակշիռ ինչ-որ բանի: Հայաստանը մշտապես ասել է, որ ցանկանում է լինել Եվրասիական միությունում, և երբ մեզ առաջարկեցին միանալ դրան, մենք համաձայնեցինք: Մենք ելնում ենք այն հանգամանքից, որ Եվրասիական միության հիմքում ընկած չորս ազատությունները՝ ապրանքների, ծառայությունների, կապիտալի և աշխատուժի տեղաշարժի, լրացուցիչ խթան կհանդիսանան մեր երկրի տնտեսական զարգացման համար: Դա մեզ ընձեռնում է առավել դյուրացված, ես կասեի` ազատ մուտքի հնարավորություն դեպի Եվրասիական միության պաշտպանված` ապրանքների և ծառայությունների միասնական շուկա, ներդրումների ներգրավում, արդյունաբերական և գյուղատնտեսական կոոպերացիայի հնարավորություն, ինչպես նաև ԵԱՏՄ տրանսպորտային միջանցքների և առանց տուրքերի ռեսուրսային բազայի մատչելիություն, միգրացիոն ռեժիմի դյուրացում և այլն: ԵԱՏՄ-ն նոր է ստեղծվել, նոր է սկսել գործել, նման կարճ ժամանակահատվածի համար արդյունքների մասին խոսելը դժվար է: Այնուամենայնիվ, չնայած բոլոր գլոբալ տնտեսական բարդություններին, այս ինտեգրացիոն գործընթացի դրական կողմն ակնհայտ է: Հարց. Աշխատանքային այցով Մոսկվա է ժամանում Հայաստանի Նախագահ Սերժ Սարգսյանը: Ինչպիսի՞ հարցեր են լինելու այցի օրակարգում: Էդվարդ Նալբանդյան. Մեր պետությունների, կառավարությունների, խորհրդարանների ղեկավարներն ամեն տարի անցկացնում են շուրջ 20-30 հանդիպում: Մենք շատ ինտենսիվ փոխգործակցություն ունենք։ Մեր համագործակցության ծավալը, հարաբերությունների խորությունը և լայն շրջանակը, դրանց հետ կապված հարցերը պահանջում են ամենաբարձր մակարդակով պարբերական անմիջական քննարկումներ: Մեր երկրների առաջնորդների հերթական հանդիպումն ուղղված է լինելու նախկինում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրականացման վերաբերյալ քննարկումներին, մեր ռազմավարական դաշնակցային գործընկերության հետագա ամրապնդմանն ուղղված քայլերի ուրվագծմանը: