Ինչո՞ւ է Փաշինյանը փորձում փոխել հայկական ազգային նույնականությունը. Քարնեգի կենտրոն

Վերջերս Հայաստանում բռնկվեց ևս մեկ մինի-սկանդալ. նոյեմբերի 1-ից Արարատ լեռան խորհրդանշական պատկերը հանվել է մուտքի դրոշմանիշից։ Սոցցանցերի օգտատերերը վրդովմունք հայտնեցին, որ դա հայկական նույնականությունը ոչնչացնելու Նիկոլ Փաշինյանի հերթական քայլն էր։ Ոմանք նույնիսկ ենթադրեցին, որ տեղի ունեցածը Թուրքիայի ճնշման արդյունք է և, հնարավոր է, սահմանը բացելու նախապայմաններից մեկը։ Հայաստանի կառավարությունը պատասխանեց, թե ճնշում չի եղել, և դրոշմանիշի փոփոխությունը «իրական Հայաստանի» հայեցակարգը խթանելու հերթական քայլ է։ Դրա մասին ասված է բեռլինյան Քարնեգի կենտրոնի հոդվածում։

Փաշինյանն այս հայեցակարգը ներկայացրել է այս տարվա փետրվարի 19-ին՝ այն ուրվագծելով ազգին ուղղված իր ուղերձի 14 կետերում (չնայած նա օգտագործել է «գաղափարախոսություն» բառը, որը հայերենում բացասական երանգ չունի, ինչպես անգլերենում կամ ռուսերենում)։ Այդ ժամանակվանից ի վեր Հայաստանի վարչապետը երբեք առիթը բաց չի թողնում այդ հայեցակարգի մասին խոսելու համար։

Նա դիմում է տարբեր լսարանների՝ արևմտյան մոտիվացիոն հռետորների ոճով միկրոֆոնով շրջելով բեմում, իսկ էկրանին հիմնական թեզերով սլայդներ են ցուցադրվում: Փաշինյանը շնորհանդեսների ժամանակ սիրում է նաև օգտագործել visual aids՝ Հայաստանի ստվարաթղթե քարտեզ՝ միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում: Նման ելույթների լսարանը բազմազան է, ներառյալ՝ նրանք, ովքեր, մեղմ ասած, Փաշինյանի անձով խանդավառված չեն, ինչպես, օրինակ, հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչների հետ հանդիպումների ժամանակ։

Մի կողմ թողնելով նախկին կյանքում լրագրող և գրող  ՀՀ վարչապետի («Ինչպես հոգին մարմնով դառնում է մարդ, այնպես ազգը պետությամբ դառնում է ժողովուրդ») քնարական շեղումները, «իրական Հայաստանի հայեցակարգի» էությունը կարելի է ձևակերպել հետևյալ կերպ. Հայաստանի քաղաքացիների համար առաջնահերթությունը չպետք է լինի պատմական հայրենիքի որևէ ամորֆ գաղափար, այլ ՀՀ միջազգայնորեն ճանաչված տարածքը։  

Ինչպես Փաշինյանն է անընդհատ կրկնում, դա նախկին Հայկական ԽՍՀ տարածքն է, որը զբաղեցնում է 27,943 քառակուսի կիլոմետր: Այն չի ներառում այն ​​հողերը, որոնք մի ժամանակ կազմում էին պատմական Հայաստանը, բայց այժմ կազմում են Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Իրանի կամ Վրաստանի մասը: Անհրաժեշտ է մեկընդմիշտ հրաժարվել պատմական հայրենիքը վերականգնելու երազանքից, որը ոչ միայն անիրատեսական է, այլև վնասակար է Հայաստանի համար, քանի որ խոչընդոտում է հարևանների հետ հարաբերությունների զարգացմանը։

Նույնը վերաբերում է նաև Թուրքիայի կառավարության կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման պահանջներին։ Դա չի նշանակում, թե Փաշինյանը և նրա կողմնակիցները կասկածի տակ են դնում ցեղասպանության փաստը, ինչպես նրանց հաճախ մեղադրում են։ Սակայն նրանք պնդում են, որ պետական ​​քաղաքականությունը պետք է կենտրոնանա ոչ թե անցյալի, այլ ապագայի վրա, այսինքն՝ ցեղասպանության ճանաչումը չպետք է լինի Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություններից մեկը։

Նույն համատեքստում տեղի է ունենում ազգային խորհրդանիշների, օրինակ, Արարատ լեռան վերաիմաստավորվում։ Չէ որ այն գտնվում է Թուրքիայի տարածքում 1920 թվականի թուրք-հայական պատերազմից ի վեր։

Փաշինյանն «իրական Հայաստանի հայեցակարգը» կապում է իր ծրագրի այլ առանցքային կետերի՝ «խաղաղության օրակարգի» և «խաղաղության խաչմերուկի» հետ։ Էությունն այն է, որ Հայաստանը պետք է կարգավորի հարաբերությունները հարևանների հետ, ինչը նրան հնարավորություն կտա դառնալ տարանցիկ ուղիների խաչմերուկ, ապահովել երկարաժամկետ բարգավաճում և, իր հերթին, ավելի ամրապնդել խաղաղությունը հարևանների հետ։
Եվ այս ամենի վրա է հենվում նաև եվրոպական ինտեգրման գաղափարը, որը կառավարությունը վերջերս առաջ է մղում, թեև զգուշորեն: Ակնհայտ է, որ առանց Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման և հայ-թուրքական սահմանի բացման, եվրոպական ինտեգրման մասին ցանկացած խոսակցություն կմնա միայն բարի ցանկություն: Մանավանդ հաշվի առնելով Վրաստանի արտաքին և ներքին քաղաքականության նոր միտումները։

Վերջապես, հարևանների հետ հարաբերությունների կարգավորումը կապված է Ռուսաստանից կախվածության նվազեցման հետ: Ժամանակի ոգով՝ Փաշինյանը և նրա դաշնակիցները սկսել են օգտագործել հակագաղութային հռետորաբանություն, թեև առայժմ խուսափում են Ռուսաստանին բացահայտ կերպով «գաղութարար» անվանելուց: Նրանք նախընտրում են քննադատել ոչ թե ժամանակակից Ռուսաստանը, այլ ցարական կամ խորհրդային իշխանությունը, ինչը, սակայն, հաճախ բավարար է Մոսկվային նյարդայնացնելու համար: Օրինակ՝ Փաշինյանի հայտարարությունը, որում նա մեղադրում է «ԿԳԲ»-ին Հայաստանի Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հակամարտությունը բորբոքելու մեջ, արդեն իսկ առաջացրել է Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի կտրուկ արձագանքը։

Մեծ հաշվով, «իրական Հայաստանի հայեցակարգը» հայ հասարակության պետականության և ազգային ինքնության պատկերացումներն այսօրվա Հայաստանի վարած արտաքին քաղաքականությանը համապատասխանեցնելու փորձ է։

2020 թվականի պատերազմը և 2023 թվականին Լեռնային Ղարաբաղից հայերի վտարումը Երևանին ստիպեցին արմատապես վերանայել իր տեղն աշխարհում։ Սակայն դա գործնական փոփոխությունների վերածելը դժվար էր, քանի որ 2020 թվականից առաջ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության կուրսը սերտորեն կապված էր ազգային ինքնության հայեցակարգի հետ, որը գերիշխում էր առնվազն 1990-ականների կեսերից։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ երկարատև փոփոխությունները անհնար էին առանց այն աշխարհայացքի փոփոխությունների, որը տասնամյակներ, եթե ոչ դարեր շարունակ առաջնորդել է հայ քաղաքական և մտավորական վերնախավին։

Փաշինյանի ներկայիս գործողությունները կարելի է դիտարկել որպես փորձ լուծելու այն դիլեման, որի առջև կանգնած է եղել Հայաստանը իր հետխորհրդային պատմության ընթացքում: Ազգային ինքնության հայեցակարգը, որը հիմք էր ծառայել հետխորհրդային Հայաստանի պետականաշինության համար, մեծ մասամբ հիմնված էր պատմական արդարության վերականգնման գաղափարի վրա: Դա նշանակում էր «միացում» (Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միավորում) և 1915 թվականի Օսմանյան Թուրքիայում տեղի ունեցած հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչում (ավելի արմատական ​​​​տարբերակով՝ պատմական Հայաստանի տարածքների վերադարձ):

Այս երկու գաղափարներն էլ կապված էին հարևանների հետ հակամարտության հետ, և հարևանների հետ հակամարտությունը Հայաստանին ստիպեց անվտանգության երաշխավոր փնտրել: Նման երաշխավոր, կարծես, գտնվեց Ռուսաստանում: Սակայն Մոսկվան մտադրություն չուներ որևէ մեկին անվճար պաշտպանել, ուստի անվտանգության աութսորսինգն աստիճանաբար հանգեցրեց նրան, որ Ռուսաստանը հսկայական ազդեցություն ձեռք բերեց Հայաստանում ոչ միայն ռազմական, այլև քաղաքական, տնտեսական և շատ այլ ոլորտներում: