Եվրախորհրդարանը Թուրքիային կոչ է արել կառուցողական դեր խաղալ Հայաստան-Ադրբեջան կարգավորման գործընթացում

Եվրոպական խորհրդարանը մայիսի 7-ի լիագումար նիստի ընթացքում քվեարկության դրեց ու հաստատեց Թուրքիայի վերաբերյալ զեկույցը, որում անդրադարձ կա նաև Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին, Հայաստան-Ադրբեջան կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի հնարավոր դերակատարմանը։ Զեկույցին կողմ է քվեարկել 367, դեմ 74, ձեռնպահ՝ 188 պատգամավոր։ 

Բրյուսելում «Արմենպրես»-ի թղթակցի փոխանցմամբ՝ ընդունված զեկույցով Եվրոպական խորհրդարանը աջակցում է Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորմանը՝ հաշտեցման, բարիդրացիական հարաբերությունների, տարածաշրջանային կայունության և անվտանգության, ինչպես նաև սոցիալ-տնտեսական զարգացման շահերից ելնելով, և ողջունում է մինչ այժմ գրանցված առաջընթացը։ 

Եվրախորհրդարանականները ողջունում են երկու երկրների միջև կապերի վերականգնման շարունակական ջանքերը, կոչ են անում Թուրքիային արագացնել Թուրքիայի և Հայաստանի կառավարությունների հատուկ ներկայացուցիչների միջև ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրականացումը, ինչպիսիք են օդային տարածքի և սահմանի բացումը երրորդ երկրների քաղաքացիների, դիվանագիտական անձնագրեր ունեցողների համար։

Զեկույցը ողջունում է Սիրիային մարդասիրական օգնություն փոխանցելու նպատակով Մարգարա-Ալիջան սահմանային անցակետի ժամանակավոր բացումը։ ԵԽ պատգամավորները հույս են հայտնում, որ այս զարգացումները կարող են խթան հանդիսանալ Հարավային Կովկասում հարաբերությունների կարգավորման համար՝ այդ թվում անվտանգության և սոցիալ-տնտեսական զարգացման տեսանկյունից, և ընդգծում են ԵՄ-ի շահագրգռվածությունն այս գործընթացին աջակցելու հարցում։

Զեկույցը խրախուսում է Թուրքիային տարածաշրջանային կայունության խթանման գործում կառուցողական դեր խաղալ՝ աջակցելով Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղ գործընթացի շուտափույթ ավարտին, մասնավորապես Ադրբեջանի վրա իր ազդեցությունն օգտագործելով և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի ինքնիշխանության դեմ հնարավոր հետագա ռազմական գործողությունները կանխելով։   

Զեկույցը հերթական անգամ կոչ է անում Թուրքիային ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը՝ որպես Թուրքիայի և Հայաստանի ժողովուրդների միջև իրական հաշտեցման ճանապարհ հարթելու միջոց, և լիարժեք հարգել հայկական մշակութային ժառանգությունը պահպանելու իր պարտավորությունները։Ըստ զեկույցում տեղ գտած կետերի՝ Եվրոպական Միությունը շարունակում է ճանաչել Թուրքիան որպես ԵՄ անդամակցության թեկնածու երկիր, սակայն ընդգծում է, որ բանակցությունները փաստացի կանգ են առել 2018 թվականից՝ ժողովրդավարության, օրենքի գերակայության և մարդու իրավունքների խաթարման վերաբերյալ լուրջ մտահոգությունների պատճառով։

Զեկույցում նշված է, որ թեպետ Թուրքիան հայտարարում է ԵՄ-ին ինտեգրվելու իր հանձնառության մասին, այն քիչ առաջընթաց է գրանցել հիմնական արժեքներին ու չափանիշներին համապատասխանեցման հարցում՝ հատկապես դատական անկախության, խոսքի ազատության և հիմնարար իրավունքների հարգման ոլորտներում։  Զեկույցում ասվում է, որ Թուրքիան գրանցել է որոշ տնտեսական բարեփոխումներ, սակայն ընդգծվում է ժողովրդավարության հետընթացի շարունակական միտումը։ 

«Թուրքիան շարունակում է անտեսել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումները, ցույց է տալիս մտահոգիչ պատկեր խոսքի ազատության, գենդերային հավասարության և դատական անկախության առումով։ Թուրքիան կալանավորման ամենաբարձր մակարդակն ունի Եվրոպայի խորհրդում և հաճախ է քննադատվում հակաահաբեկչական օրենսդրությունն ընդդիմությանը և քաղաքացիական հասարակությանը լռեցնելու համար օգտագործելու պատճառով»,- ասված է զեկույցում։

Եվրոպական խորհրդարանը վերահաստատում է Թուրքիայի՝ ԵՄ-ին անդամակցելու հանձնառության կարևորությունը, սակայն խորը մտահոգություն է հայտնում Կոպենհագենյան չափանիշների՝ հատկապես ժողովրդավարության, օրենքի գերակայության և մարդու իրավունքների ուղղությամբ իրական առաջընթացի բացակայության կապակցությամբ։ Չնայած Թուրքիայի կառավարության վերջին հայտարարություններին ԵՄ-ի հետ հարաբերությունները վերականգնելու մասին՝ Եվրախորհրդարանն ընդգծում է, որ այդ խոսքերը չեն ուղեկցվել էական բարեփոխումներով։

ԵԽ-ն  քննադատում է Թուրքիայում շարունակվող ավտորիտար կառավարման պրակտիկան, դատական համակարգի քաղաքականացումը և ԵՄ-ի հիմնարար արժեքների հետ անհամապատասխանությունը։ ԵՄ-Թուրքիա հարաբերությունների ռազմավարական գործընկերության շեղումը դիտարկվում է որպես լիակատար անդամակցությունից հետքայլ, ինչը արտացոլում է ԵՄ-ի մտահոգությունը ժողովրդավարական հետընթացի կապակցությամբ։ 

Զեկույցը խստորեն դատապարտում է Թուրքիայում մարդու իրավունքների համակարգային խախտումները և ժողովրդավարական չափանիշների թուլացումը՝ ներառյալ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչների, լրագրողների, փաստաբանների և փոքրամասնությունների նկատմամբ ճնշումները։  

Եվրոպական խորհրդարանը գոհունակություն է հայտնում Թուրքիայի կողմից միլիոնավոր, հատկապես սիրիացի փախստականների ընդունելու առնչությամբ։  Կարևորվում է ԵՄ-ի էական ֆինանսական աջակցությունը փախստականների կարիքների համար, բայց նաև շեշտադրվում է այդ միջոցների օգտագործման թափանցիկության անհրաժեշտությունը և պահանջվում է, որ միգրացիայի և սահմանների վերահսկման վերաբերյալ ԵՄ աջակցությամբ բոլոր ծրագրերը լիովին համապատասխանեն մարդու իրավունքների չափանիշներին։  

Զեկույցում թեև ողջունվում է արևելյան Միջերկրականում երկկողմ երկխոսության բարելավումը, բայց ԵՄ-ն շարունակում է անհանգստանալ Թուրքիայի կողմից ԵՄ անդամ պետությունների ինքնիշխանության խախտումների և վիճարկվող ծովային տարածքներում ռազմական ներկայության վերաբերյալ՝ հորդորելով լիակատար հարգանք միջազգային իրավունքի և ՄԱԿ-ի ծովային իրավունքների կոնվենցիայի նկատմամբ։ Չլուծված Կիպրոսի հարցը մնում է ԵՄ-Թուրքիա հարաբերությունների հիմնական խոչընդոտը։

Թեպետ վերջին շրջանում վստահության ամրապնդման միջոցառումներ են եղել և ՄԱԿ-ի հովանու ներքո վերսկսված ոչ պաշտոնական բանակցություններ կան, ԵՄ-ն դատապարտում է Թուրքիայի միակողմանի գործողությունները, այդ թվում՝ օկուպացված տարածքների ռազմականացումը և դեմոգրաֆիկ մանիպուլյացիան, ինչպես նաև Վարոշայում ապօրինի գործունեությունը։ Եվրոպական խորհրդարանը գոհունակություն է հայտնում Թուրքիայի կողմից ավանդական տնտեսական քաղաքականության վերադարձի, չափավոր բյուջետային դեֆիցիտի և կանաչ էներգիայի ներդրումների ավելացման առնչությամբ, սակայն մտահոգություն է հայտնում սոցիալական խոցելիության աճի մասին, հատկապես երեխաների և տարեցների շրջանում, որը պայմանավորված է եկամուտների անհավասարությամբ և աղքատության հաղթահարման ռազմավարության բացակայությամբ: 

Չնայած մակրոտնտեսական բարեփոխումներին և FATF-ի մոխրագույն ցանկից Թուրքիայի դուրս բերմանը՝ համակարգային խնդիրներ են մնում օրենքի գերակայության թուլացում, արհմիությունների ազատության սահմանափակումը և անբավարար բնապահպանական պաշտպանությունը: Եվրոպական խորհրդարանը կոչ է անում ուժեղացնել սոցիալական պաշտպանությունը, բարելավել աշխատանքային պայմանները և խրախուսել կլիմայական գործողությունները՝ միևնույն ժամանակ ճանաչելով Թուրքիայի հնարավորությունները տարածաշրջանային էներգետիկ հանգույց դառնալու առումով:

Զեկույցի հեղինակը ԵԽ-ում Թուրքիայից հարցերով զեկուցող, Իսպանիան ներկայացնող պատգամավոր, Սոցիալ-դեմոկրատական խմբակցության անդամ Նաչո Սանչես Ամորն է։  Զեկույցը նախապես քննարկվել և հաստատվել էր Եվրախորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի կողմից։