Խնդիրն այնպիսի քաղաքական համակարգ ձևավորելն է, որ իշխանության հաջորդ փոխանցումը տեղի ունենա ընտրությունների միջոցով․ «Իմ քայլը» դաշինքի համապետական ցուցակի թեկնածու Համազասպ Դանիելյանը պատմում է ԱԺ-ում իր անելիքների մասին

«Իմ քայլը» դաշինքի նախընտրական՝ համապետական ցուցակով ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավորի թեկնածու է առաջադրվել քաղաքական գիտությունների թեկնածու Համազասպ Դանիելյանը: [color=#CC0000]SHAMSHYAN.com[/color]-ը որոշ հարցեր ուղղեց նրան՝ պարզելու առաջադրման պատճառները, օրենսդիր մարմնում անելիքների մասին պատկերացումները և մի շարք այլ խնդիրներ: Մեր զրույցը ներկայացնում ենք ամբողջությամբ: [b]- Պարոն Դանիելյան, ինչո՞ւ որոշեցիք մտնել քաղաքականություն:[/b] Հ․Դ․ - Շատ պարզ պատճառով: Որովհետև վերջապես ունենք շատ իրական և լավ հնարավորություն իրագործել այն, ինչին ես հավատում էի և հավատում եմ, ինչին ծառայեցրել եմ մասնագիտական կարողություններս, ինչի համար ես կանգնած եմ եղել որպես քաղաքացի, այն է՝ ունենալ ժողովրդավարական Հայաստան, որտեղ մարդը հարգված է, որտեղ մարդը կարող է կերտել իր երազանքները: Վերջին 6 ամիսներին թեև ոչ որպես անմիջապես քաղաքական թիմի անդամ, բայց շատ մոտիկից և մանրամասնորեն հետևել եմ հետհեղափոխական քաղաքական զարգացումներին ու համոզվել եմ, որ ես կարող եմ իմ փոքր ու շատ կոնկրետ ներդրումն ունենալ ժողովրդավարական Հայաստանը կառուցելու գործում, և երբ եղավ շատ կոնկրետ առաջարկ, կայացրի այդ որոշումը։ Մինչ այս պահը, ավելի քան 10 տարի, տարբեր դերերով աշխատել եմ Հայաստանի կառավարման բարելավման ուղղությամբ` խուսափելով ուղղակիորեն քաղաքականության որևէ թիմի մեջ ներգրավելուց։ ԱԺ պատգամավոր դառնալու այս առաջարկին համաձայնել եմ` համոզված լինելով, որ ավելի մեծ պատասխանատվություն ստանձնելով՝ կկարողանամ ավելի մեծ հնարավորություններով ներազդել քաղաքական փոփոխությունների վրա։ Այս հնարավորությունը, սակայն, գիտակցում եմ, որ լինելու է մասնագիտական ու անձնական ազատության որոշ մակարդակի, ինչու չէ նաև կարիերայի ու կենսամակարդակի հաշվին։ Սակայն հաշվի առնելով պահի կարևորությունը, եթե ոչ պատմականությունը, առանց ափսոսանքի ու հետ նայելու ստանձնել եմ հանձնառությունս։ [b]- Հայաստանի քաղաքական դաշտը գրեթե 90 տոկոսով թարմացվել է, և ասպարեզում են հայտնվել գործիչներ, որոնք նոր են սկսել զբաղվել քաղաքականությամբ, և ենթադրաբար չեն էլ պատկերացնում՝ ինչ է Ազգային ժողովը, ինչ է քաղաքականությունը, բայց իրենց քաղաքական կարիերան, հավանաբար, սկսելու են Ազգային ժողովից: Քաղաքական կարիերայով զբաղվելու համար արդյո՞ք պետք չէ որոշակի փորձառություն: [/b] Հ․Դ․ - Ես կարծում եմ, որ որքան շատ քաղաքացիներ զբաղվեն քաղաքականությամբ, այդքան լավ: Որքան քաղաքանությունը հետաքրքիր մարդկանց ներառի, այդքան լավ: Ես շատ ավելի բացասաբար եմ վերաբերում այն իրավիճակին, երբ մարդիկ խորշում են քաղաքականությունից, իսկ երբ մարդիկ քաղաքականությունը համարում են մի բան, որն իրենց կյանքի անբաժանելի մասն է, ավելի մեծանում է հավանականությունը ավելի լավ որոշումներ, ավելի պատասխանատու առաջնորդներ, քաղաքական գործիչներ և քաղաքացիներ ունենալու: Ավելին՝ ես այս հեղափոխության կարևորագույն նվաճումներից մեկն եմ համարում այն, որ բազմաթիվ մարդիկ, որոնք անցյալում անտարբեր են եղել քաղաքականության նկատմամբ, այժմ հնարավորթյուն են տեսնում իրենց ասելիքը ներկայացնելու: Հարցի մյուս կողմն է այն, որ որոշ դեպքերում, կարծում եմ, ակնկալիքներն են սխալ, բավարար փորձ չկա քաղաքական պահանջներ ձևակերպելու, իսկ հաճախ նաև ականատես ենք լինում ծայրահեղությունների ու քաղաքական շահով դրդված մանիպուլիացիաների դրսևորման՝ հակառակորդ քաղաքական ուժերի կողմից: Այդուհանդերձ, վստահ եմ, որ այս ամեն խնդիրների լուծման ճանապարհը ավելի ակտիվ և պատասխատանու մասնակցությունն է՝ պետական և տեղական մակարդակներում: Անդրադառնալով Ազգային ժողովի խնդրին՝ Հայաստանում կառավարիչների կազմի թարմացումը ուշացել է, և հենց դա է պատճառը, որ հիմա մենք ալիքային սերնդափոխության ենք ականատես լինում, եթե ինքը՝ քաղաքական էլիտա կոչվածը, հընթացս պարբերաբար թարմանար, այդ շրջափուլը անընդհատ լիներ, փորձի փոխանակումն ու իշխանության փոխանցումն ավելի սահուն կլինեին, հեղափոխության անհրաժեշտություն չէր լինի, բայց քանի որ նախկին իշխանությունները պատրաստ էին ամեն գնով աթոռները պահել՝ չնայած իրենց տարիքին, իրենց փորձին, հասցրեցին այն կետին, որ արդեն հեղափոխական ճանապարհով պետք է լինեին փոփոխությունները: Ես հուսով եմ, որ հետագայում Հայաստանում այլևս պետք չի լինի նորից փողոց դուրս գալ և հեղափոխական ճանապարհով իշխանություն փոխել: Իմ տեսլականը, որ պաշտպանվում է «Իմ քայլը» դաշինքի կողմից, այնպիսի քաղաքական համակարգ ձևավորելն է, որ հաջորդ իշխանության փոխանցումը տեղի ունենա ընտրությունների միջոցով․ սա է կայուն և զարգացած երկիր կառուցելու ճանապարհը: Սա է ամենամեծ նպատակը, որն ինձ մոտիվացրել է մտնելու քաղաքականություն: Իսկ ինչու եմ կարծում, որ կարող եմ մասնակցություն ունենալ պառլամենտի աշխատանքին: Ես, ինչպես արդեն ասացի, իմ աշխատանքի ընթացքում, ոչ որպես Ազգային ժողովի անդամ, բայց որպես փորձագետ, շատ լավ ծանոթ եմ Ազգային ժողովին, որովհետև երեք տարի աշխատել եմ թե՛ պատգամավորների, թե՛ մշտական հանձնաժողովների նախագահների, թե՛ փորձագետների հետ կարողությունների զարգացման վրա: Շատ լավ պատկերացնում եմ մեր Ազգային ժողովի թույլ կողմերը նաև ինստիտուցիոնալ առումով: Հասկանում եմ, որ կայացած խորհրդարան ունենալու համար Հայաստանը երկար ճանապարհ պետք է անցնի, և այսօրվա գործադիր իշխանության համար միգուցե ամենաօգտակար բանը, որ կարելի է անել, խորհրդարանի շատ ուժեղ և շատ հիմնավոր հակակշիռ դարձնելն է: Ես հավատում եմ, որ բանավեճի և բովանդակային քննարկումների արդյունքում որոշումների որակը կարող է ավելի լավը լինել. դա է ճանապարհը: Ես չեմ հավատում, որ միայն ուժեղ գործադիրը բավարար է շատ լավ քաղաքականություն մշակելու համար: Ուժեղ գործադիր և ուժեղ օրենսդիր, որոնք իրար հետ հարգալից, բայց փոխադարձ զսպման և հակակշռման հարաբերությունների մեջ են: Իմ կարևոր առաքելություններից մեկը դա է լինելու, եթե ես հայտնվեմ Ազգային ժողովում: [b]- Կարո՞ղ է ներքին ժողովրդավարության պակաս ունեցող երկրում, որտեղ, օրինակ, ընտանիքում երեխայի փոխարեն որոշում են կայացնում՝ առանց հարցնելու նրա կարծիքը, իրար չլսելու ավանդույթ ունեցող երկրում ավելի բարձր մակարդակում ձևավորվի իրար լսելու ավանդույթ: Կարծում եք՝ դա ռեա՞լ է, թե՞ ոչ:[/b] Հ․Դ․ - Ես կարող եմ համարվել անիրատեսական լավատես, բայց ես կարծում եմ, որ դրա հնարավորությունը կա: Ես հավանականությունը բարձր չեմ գնահատում, որ մենք շատ արագ, միանգամից կկարողանանք մշակութային հեղափոխություն անել բոլոր ընտանիքների մակարդակում, բայց նաև չեմ կարծում որ Ձեր նկարագրածը շատ տարածված է կամ բնորոշ է մեր ընտանիքների մեծամասնությանը: Վերադառնալով քաղաքականությանը՝ կարծում եմ, որ մենք հաճախ գերագնահատում ենք թե՛ անհատների և թե՛ մշակույթի դերը։ Երբ մենք երևույթներ ենք բացատրում, հաճախ հղում ենք կատարում կամ անհատներին (առաջնորդը այսպես արեց), կամ մշակույթին (ասում ենք՝ պապական այսպես է եղել, կամ մենթալիտետի հարց է): Այդ երկուսի միջև միջանկյալ մի բան կա, որ երկուսից էլ սնվում է. դա կոչվում է ինստիտուտ, դա խաղի կանոններն են: Ես կարծում եմ, որ մարդիկ ադապտացվում են, ու եթե խաղի կանոնները ճիշտ սահմանված լինեն և ճիշտ մոտիվացնեն, մարդկանց վարքը կարող է փոխվել: Դա ժամանակ է պահանջելու, բայց կարող եք տեսնել հիմա շատ լավ օրինակ՝ ներկայիս խիստ խրթին ու մեղմ ասած խնդրահարույց ընտրակարգը. այսօր այն, ինչ մենք տեսնում ենք քարոզարշավի ընթացքում, մեծապես թելադրված է ֆորմալ խաղի կանոններով՝ ընտրական օրենսգրքով ․ դրանք որոշակի տեսակի վարքեր են խրախուսում, իսկ խաղի այլ կաննոներում մենք այլ վարք էինք տեսնելու: Մենք տեսնելու էինք շատ ավելի պակաս թվով թեկնածուներ, շատ ավելի պակաս հետաքրքրվածություն՝ դռնեդուռ գնալու և մասնավոր, տեղային խնդիրներ ներկայացնելու և այլն: Նույն ընտրողները այլ տեսակի առաջնահերթություններով կպայմանավորեին իրենց ընտրությունները և քաղաքական նախապատվությունները: Այսինքն՝ ԱԺ-ում իմ շեշտադրումը, կենտրոնացումը լինելու են այդ ինստիտուտների ստեղծման վրա: Մենք այդ ինստիտուտների պակասն ունենք: Ես վստահ եմ, որ այս տեսլականով բազմաթիվ մարդիկ են լինելու հատկապես «Իմ քայլը» ցուցակում, բայց ակնկալում եմ նաև նման մտածողություն ունեցող մարդկանց տեսել նաև այլ խմբակցություններում: [b]-Կներկայացնե՞ք, թե ինչ անելիքներ եք տեսնում Ազգային ժողովում: [/b] Հ․Դ․- Առաջնահերթությունների մասով, այն, ինչ որ ես ասել եմ, մեծ մասով նորություն չէ, ու «Իմ քայլը» դաշինքի ծրագրում ամփոփված է: Թե՛ մասնագիտական, թե՛ հետաքրքրությունների առումով ինձ համար կարևոր է լինելու կենտրոնացումը Հայաստանի քաղաքական համակարգի, քաղաքական ինստիտուտների արդիականացման վրա: Եվ այստեղ միանշանակ է, որ քայլերի հերթականություն կա: [b]-Ի՞նչ է դա նշանակում: [/b] Հ․Դ․ - Ավելի պարզ բացատրեմ: Մենք պետք է ունենանք մի երկիր, որտեղ պետական ու տեղական ինքնակառավարման մարմինները քաղաքացու համար պետք է համարվեն սեփական, այլ ոչ օտար: Սեփական խնդիրները լուծելու համար քաղաքացին պետք է տիրապետի գործիքներին, պետք է կարողանա իշխանություններից հաշվետվություն պահանջել, և ամենակարևորը՝ պետք է ունենա ճիշտ ակնկալիքներ: Հաճախ հիասթափությունը տեղի է ունենում սխալ ակնկալիքների պատճառով: Հիասթափությունը հաճախ տեղի է ունենում, որովհետև քաղաքական գործիչները երբեմն բավարար անկեղծ չեն, քաղաքացիները լավ չեն պատկերացնում, թե ինչ ակնկալել և որ ինստիտուտից ակնկալել: Իսկ հիասթափված քաղաքացին չափազանց վատ բան է երկրի համար: Հիմա՝ ըստ առաջնահերթությունների. ինձ համար միանշանակ է, որ Սահմանադրությունը վերանայելու խնդիր կա: Սահմանադրությունը, որը մենք ունենք այսօր, ոչ միայն լեգիտիմության խնդիր ունի, այլև լի է հակասություններով: Ես կարող եմ խոսել այն հատվածի մասին, որից ես լավ եմ հասկանում: Դա իշխանության ճյուղերի տարանջատումն է, իշխանության մարմինների ձևավորման սկզբունքներն են, ընտրակարգի հետ կապված խնդիրներն են: Նաև կարծում եմ ուղղակի ժողովրդավարության տարրեր պիտի ներդրվեն Հայաստանում, ընդ որում, ոչ մակերեսային և ոչ սիմվոլիկ, բայց աստիճանական ձևով, որ նաև քաղաքացիները դա հասկական և սովորեն կիրառել: Այս ամենը, ինչ ես նշում եմ, ամենալավատեսական պայմաններում առնվազն երեք տարվա խնդիր է, եթե «Իմ քայլը» ունենա սահմադրություն և սահմանադրական օրենքներ փոխելու համար բավարար մանդատներ Ազգային ժողովում, և շատ ինտենսիվ աշխատենք այս ուղղությամբ, այդ պարագայում միգուցե կկարողանանք շատ ավելի պատրաստված դիմավորել հաջորդ ընտրությունների շրջափուլը և այդ պարագայում միջուցե կկարողանանք նաև ավելի կայացած քաղաքական դաշտ ունենալ, որտեղ հավակնություններն ու հնարավորությունները կհամընկնեն իրար, այլ ոչ թե մեծ հավակնությունների հետևում կլինի կարողությունների պակաս: [b]- Խոսեցիք երկու բանի մասին՝ ծրագրերի և ինստիտուտների: Մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանում ընտրություններից առաջ ծրագրային վեճեր չեն լինում, ծրագրեր ներկայացնողները իրենք կարդացած չեն լինում իրենց ծրագիրը: Եվ երկրորդ՝ երբ իշխանության են գալիս, ինչ-որ ժամանակ է անցնում, ոչ ոք չի հիշում իր ծրագրի մասին և ոչ ոք պատասխանատվություն չի կրում իր առաջարկած ճանապարհներով չգնալու և ձախողելու համար: Հնարավո՞ր է՝ մի օր մենք տեսնենք այն Հայաստանը, որտեղ լինեն ծրագրային բանավեճեր, և կուսակցությունները պատասխան տան իրենց չիրագործած ծրագրերի համար: [/b] Հ․Դ․ - Իմ կարծիքով, երկուսի նախադրյալներն էլ կան, և երկուսի հետ կապված նաև նախադեպեր ինչ-որ առումով կան: Ես կարծում եմ, որ հեղափոխությունը հնարավոր էր այլ հանգամանքների հետ զուգահեռ նաև այն պատճառով, որ մի շատ կարևոր խոստում, եթե ոչ ծրագրային, ապա գոնե անձնական, որ տրվել էր Սերժ Սարգսյանի կողմից, խախտվեց, իսկ խախտվեց, եթե հիշում եք, իշխանության չմնալու խոստումը: Ես չեմ կարծում, որ Հայաստանի քաղաքացիները ընդհանրապես հաշվետվություն չեն պահանջում կամ հետևողական չեն: Հարցի մյուս կողմին անդրադառնալով՝ ասեմ, որ մենք պետք է գիտակցենք, որ Հայաստանում ժողովրդավարական խաղի կանոններով խաղալը նոր-նոր է տեղի ունենում, ոչ բոլորն են դրան սովոր: Նույն ծրագրերի կարևորությունը միշտ պակաս է եղել, քանի որ այլ մոտիվացիա է եղել: Այս ընտրություններին էլ որոշ առումով խնդիր ունենք, որը կապված է խաղի կանոնների հետ, որովհետև հասարակության մեջ շերտեր կան, որ իրենց ընտրական նախապատվությունը պայմանավորում են անհատներով: Կլինի դա մեծ, թե փոքր տոկոս, կդժվարանամ գնահատել, բայց ակնհայտ է, որ մարդկանց մի մասը քվեարկելու է զուտ անհատների օգտին, այլ ոչ թե ծրագրերի ու գաղափարախոսությունների: Այդ ամեն ինչի պատճառը խաղի այս կանոններն են, որ պակաս կարևոր են դարձնում ծրագրային քննարկումները: Եթե լիներ զուտ համամասնական ընտրակարգ, կուսակցությունները անխուսափելիորեն շատ ավելի մեծ ուշադրություն էին դարձնելու ծրագրային դրույթներին և շատ ավելի քիչ էին դռնեդուռ ընկնելու կամ ինչ-որ մասնավոր քննարկումների մասնակցելու: Այս ամեն ինչով հանդերձ, իմ կարծիքով, մենք ականատես ենք լինելու ամենածրագրային ընտրություններից մեկին շատ պարզ պատճառներով: Դրանցից մեկն ակնհայտ է․ դուրս է եկել փողի ու պետական մեքենայի պարտադրանքի գործոնը: Դա նշանակում է, որ մրցակցության տեղ է լինելու մարդկանց միտքը և սիրտը շահելու համար: [b]- Շատ երկար ժամանակ նախկին իշխանությունները տարբեր երևույթներ չքաղաքականացնելու կոչեր էին անում, ու դրա արդյունքում մի քիչ քաղաքականությունն էլ էր ապաքաղաքականացվել: Հիմա էլ տեսնում ենք, որ պոպուլիզմն է շատ․ քաղաքական գործիչները խոսում են այն թեմաների մասին, որոնց մասին ժողովուրդն ուզում է լսել: Բայց կա նաև իրականություն, որը պոպուլիստական չէ․ որոնք են Հայաստանի իրական խնդիրները: [/b] Հ․Դ․ - Նախ այդ գնահատականի հետ, որ պոպուլիզմն է շատ տարածված, համաձայն չեմ: Նախ պոպուլիզմի աճն ընդհանուր առմամբ պայմանավորված է ընտրություններով, և դա բնական է․ այդպես է աշխարհի բոլոր երկրներում, որտեղ ընտրություններ են կազմակերպվում: Բայց դա էլ միանշանակ չէ, քանի որ երբ իշխող ուժը շատ անկեղծ ձևով խոսում է կառավարման համակարգի ռացիոնալացման և կառավարության կառուցվածքի վերանայման ու օպտիմալացման մասին, դա պոպուլիզմ չէ: Հակառակը՝ շատ անկեղծ ու համարձակություն պահանջող քայլ է, որ ընտրությունների նախաշեմին նման ցավոտ հարցերի մասին են խոսում: Ամեն դեպքում, ես կարծում եմ, որ ուղիղ և անկեղծ խոսքը շատ ավելի երկարաժամկետ կտրվածքով ավելի ճիշտ է և ապահովագրում է հիասթափություններից, քան պոպուլիզմը: Վերադանալով Հայաստանի խնդիրներին: Դրանք շատ-շատ են և դրանք սրվել են վերջին տասնամյակների ընթացքում չլուծված մնալու պատճառով: Բայց դրանց կուտակումը շատ ավելի հեռվից է գալիս: Օրինակ՝ սոցիալական խնդիրների լուծումը ոչ միայն տնտեսական զարգացուման հետ է կապված, այլ նաև արդյունքի ավելի արդար վերաբաշխման: Այստեղ նույնպես լուծումը կապված է քաղաքական ինստիտուտների բնույթի և տնտեսական արդյունքի վերաբաշխման քաղաքական կարգավորման հետ: Հայաստանի կարևորագույն խնդիրներից է նաև գրագիտության որակի աստիճանական անկումը․ ընդհանուր առմամբ 30 տարի առաջ Հայաստանը շատ ավելի գրագետ երկիր էր, քան այսօր, և այդ միտումը շարունակվում է: Այստեղ էլ լուծումը կապված է արդյունավետ կառավարման հետ, այսինքն՝ արդյունավետ քաղաքական ինստիտուտների, որակյալ որոշումների պակասի, հաշվետվողականության պակասի հետ, և եթե ասելիքս ընդհանրացնեմ, ապա Հայաստանում ավելի խորը ժողովրդավարության, ավելի շատ ազատությունների և ավելի մեծ հնարավորությունների խնդիր կա․ քաղաքացիները պետք է ուղղակի մասնակցություն ունենան իրենց կյանքի համար կարևոր որոշումների ընդունման գործընթացին: