Երիտասարդներին այլասերողի անմահության 4 ապացույցները, մահապատիժն ու արդարացումը

Աթենքում քարտաշ Սոֆրոնիսկի և տատմեր Ֆենարետայի ընտանիքում ծնված Սոկրատեսը սովորական կրթություն է ստանում: Մասնակցում է մի շարք ճակատամարտերի, որպես ծանր հետևակային, ցուցադրելով խիզախություն և արիություն։ Հասուն տարիքում ամուսնանում է Քսանթիպեի հետ, որը Սոկրատեսից շատ երիտասարդ էր։ Նրանք ունենում են 3 որդի։ Սոկրատեսի մահվան ժամանակ իր տղաները դեռ պատանի էին։ Սոկրատեսը փիլիսոփայելուց բացի մասնակցում է Աթենքի հասարակական-քաղաքական կյանքին՝ ոչ միշտ համամիտ լինելով իշխողների և մեծամասնության տեսակետներին։ Նա քննադատում է ոչ միայն իշխանության թերությունները, այլև հասարակական արժեքները, ճգնաժամ ապրող հունական կենսափիլիսոփայությունը: Նա առաջարկում է գաղափարական նոր մոտեցումներ: Նրա գաղափարները լայն տարածում են գտնում երիտասարդների շրջանում: Ի վերջո՝ հունական վերնախավի դրդմամբ նրա դեմ դատական գործ է հարուցվում: Սոկրատեսն առաջարկում է առաջնորդվելով ոչ թե բազմության կարծիքով, այլ ճշմարիտ համոզմունքով: Մեծամասնության կարծիքը հասու չէ Ճշմարտությանը: Եվ չի կարելի անարդարությանը անարդարությամբ կամ չարիքին չարիքով պատասխանել։ Հետևաբար հարկ է չխախտել արդարությունը և կատարել դրա թելադրած պահանջները: Սոկրատեսը համոզված էր, որ օրենքներն առարկայացնում են պետությունը: Օրենքներն են հաստատում ամուսնության, քաղաքացիների դաստիարակության կարգը և ինչ-որ իմաստով ծնողներից առավել կարևոր են: Հետևաբար՝ ճշմարտությունն ու օրենքը ծնողներից վեր են: Նրանք, ովքեր համաձայն չեն օրենքների հետ, կարող են հեռանալ, սակայն մնացողը պարտավոր է առաջնորդվել օրենքով և ճշմարտությամբ: [img]/ups/images/0005574001473597110334421.jpg[/img] [i]Աթենքի դատարանը[/i] Սոկրատեսը մեղադրվում է երիտասարդներին հակաարժեքներ քարոզելու՝ այլասերելու, ծնողների դեմ դրդելու մեջ: Գործը քննում են 500 դատավորներ: Նրանցից 300-ը Սոկրատեսին մեղավոր են ճանաչում, իսկ 200-ը անպարտ: Սոկրատեսն իրավունք ուներ իր համար աքսոր պահանջել: Սակայն նա հրաժարվում է աքսորից: Եվ 70-ամյա Սոկրատեսին դատապարտում են մահապատժի: Սոկրատեսի աշակերտ Ֆեդոնը ներկայացնում է մահապատժի օրը Սոկրատեսին այցելած աշակերտների ու բարեկամների փիլիսոփայական զրույցը, որը մեծ մասամբ վերաբերում է հոգու անմահության խնդրին: [img]/ups/images/0299818001473597126783723.jpg[/img] [i]Ֆեդոն (Սոկրատեսի աշակերտը, Էլիդական դպրոցի հիմնադիրը)[/i] Մահապատժի օրը շղթաներից ազատված Սոկրատեսը խոսում է հաճույքի և ցավի միասնության մասին: Սոկրատեսն ապացուցում է ինքնասպանության անթույլատրելիությունը. Մարդու կյանքը ոչ թե իր, այլ աստվածների ձեռքին է, որոնք նրա մահից հետո, եթե նա առաքինի ու խոհեմ է եղել, լավագույն կյանք են պարգևում: Հետագա խորհրդածություններով ապացուցվում է այդ դրույթը: Նախ՝ մարմնի կյանքը և նրա պահանջները խոչընդոտում են զուտ մտածողությանը, մինչդեռ միայն մտածողությանն է հասանելի իսկական և ինքնին գոյը: Հետևաբար ինչ-որ բան ինքնըստինքյան ճանաչելու համար մարդը պիտի ազատվի մարմնից և հայի իրերը հոգով: Սոկրատեսը պնդում է, որ փիլիսոփաները տենչում են հաղորդակից դառնալ բանականությանն անդրաշխարհում՝ երբ հոգին կազատվի մարմնից: Խորհուրդներ սահմանողները դա են նկատի ունեցել, ուսուցանելով, թե անդրաշխարհում փրկությունը տրվում է միայն նրանց, որոնք կյանքի ընթացքում մաքրագործվել են այսրաշխարհում: [img]/ups/images/027571100147359714871857.jpg[/img] [i]Սոկրատեսը, ընկերներն ու աշակերտները մահապատժից առաջ[/i] Սոկրատեսը հույս է հայտնում, որ մահից հետո ճակատագիրն իր հանդեպ բարեհաճ կգտնվի: Ներկաներից մեկը՝ Կեբեսը (Սոկրատեսի աշակերտ), կասկած է հայտնում կարծիքի դեմ, թե հոգին մահից հետո էլ կարող է մտածել: Դա առիթ է տալիս Սոկրատեսին ներկայացնելու հոգու անմահության իր նշանավոր չորս ապացույցները: I ապացույց. Նախ Սոկրատեսը պատմում է հոգիների վերաբնակության մյութոսը (հունարենում խոսքի երեք տեսակ կար՝ էպոս (բանավոր խոսք, զրույց), լոգոս (գրավոր խոսք, ելույթ, պայմանագիր), մյութոս (առասպել, ավանդապատում (миф))), այնուհետև անդրադառնում գոյացման հասկացությանը, որն իմաստավորվում է հակադիր վիճակների փոփոխության հասկացությամբ: Այսպես, եթե կա փոքրը, ապա կա նաև մեծը, որի հարաբերությամբ փոքրը կարող է գոյանալ: Նույնն է նաև տաքի ու պաղի, քնի ու արթունության, կյանքի ու մահվան դեպքում: Հետևաբար եթե հակադիր վիճակների փոխհաջորդումը բացառվեր, ամեն բան կավարտվեր մեկ վիճակով, այսինքն՝ մահով: Այստեղից Սոկրատեսը հետևություն է անում, որ հոգին մահից հետո անցնում է գոյության այլ վիճակի՝ առանց մարմնի, ինչը հնարավորություն է տալիս նրան հետագայում դարձյալ վերադառնալ երկրային գոյության: [img]/ups/images/0085676001473597165458348.jpg[/img] II ապացույց. Մի բանի միջոցով մենք միշտ հիշում ենք մեկ ուրիշ բան: Բոլոր կողմնակի հիշողություններից մեզ համար տվյալ դեպքում կարևոր է վերհուշն այն էականի, որին հանգում ենք վերացարկվելով առանձին իրերի հայեցողությունից, օրինակ՝ ինքնին հավասարին: Իրերի հիման վրա այդ հավասարն անճանաչելի է, քանի որ հավասար իրերը բուն հավասարությունից բացի կարող են բազում տարբերություններ ունենալ, և այդ տարբերությունների մեջ հավասարն ըմբռնելու համար մենք պիտի իմանայինք հավասարը նախքան իրերին ծանոթանալը: Հետևաբար մենք դեռ նախքան ծնվելը պիտի ունենայինք ոչ միայն ինքնըստինքյան հավասարի, այլև մյուս գաղափարների իմացությունը, այսպես օրինակ՝ ինքնըստինքյան արդարի, առաքինիի և սրբազանի և այն ամենի, ինչն ինքնըստինքյան կեցություն է: Ինչ վերաբերում է իրերին, ապա դրանք հարահոս վիճակում են և կարող են առաջ բերել ոչ թե իսկական կեցության իմացություն, այլ վերհուշն այն իմացության, որ հոգին ունեցել է նախքան մարմնի մեջ ծնվելը: Ասվածին հակադիր վիճակների փոխհաջորդման փաստարկը հավելելու դեպքում կարելի է պնդել, որ հոգին գոյություն կունենա նաև մահից հետո: III ապացույց. Առանձին իրերը միշտ փոփոխության մեջ են, միշտ իրենք իրենց հետ հակասության մեջ են, միշտ մի բանից վերածվում են մեկ այլ բանի: Սակայն գոյացումը ենթադրում է միշտ հենց այն, ինչը պիտի գոյանա, բաղադրյալը ենթադրում է պարզը, ընդ որում գոյացողը հասանելի է դառնում զգայարաններով, իսկ պարզ ու ինքնանույնական էությունը՝ միայն մտածողությամբ: Հոգին ավելի մոտ է անտեսանելի էություններին, իսկ մարմինը՝ տեսանելի իրերին: Հոգին և մարմինը մեկ միասնություն են, սակայն հոգին, այդուհանդերձ, ավելի մոտ է նույնականին, աստվածայինին, մնայունին և իշխողին, իսկ մարմինը՝ փոփոխականին, երկրայինին և իշխվողին: Հետևաբար հոգին ավելի նման է աստվածայինին, մտահասուին, անմահին, միակերպին, մինչդեռ մարմինը բոլոր այս հատկություններին հակադիր է: Եթե անգամ մարմինը մահից հետո զմռսման միջոցով կարող է պահպանվել որոշ ժամանակ, ապա հոգին առավել ևս կարող է և պահպանվում է: Եթե այն միտված է եղել փիլիսոփայությանը և չի ստրկացել մարմնին, մահից հետո արժանանում է պարգևների, իսկ եթե ստրկացել է մարմնին և հոգ չի տարել մարմնից մաքրագործվելու մասին, ապա հետագայում ծնվում է կենդանիների մարմնի մեջ: Սիմմիասն (Սոկրատեսի աշակերտ) առարկում է. Սոկրատեսի նկարագրած հոգին նման է քնարի արձակած ձայների ներդաշնակությանը, բայց այդ դեպքում հոգին կարող է վերանալ մարմնի կործանումից հետո այնպես, ինչպես վերանում է ներդաշնակությունը քնարի կործանումից հետո: Կեբեսի (Սոկրատեսի աշակերտ) կասկածները վերաբերում են հոգու գոյությանը մարմնի մահից հետո, քանի որ եթե ապացուցված է հոգու գոյությունը նախքան մարմնի մեջ ծնվելը, ապա մարմնից բաժանվելուց հետո նրա գոյությունը դեռ ապացուցված չէ: Հնարավոր է, որ հոգին, մի քանի մարմիններ փոխելուց (մաշելուց) հետո, այնուամենայնիվ, մահանա, ինչպես ջուլհակը, որը մի քանի թիկնոց է գործել, և դրանք մաշելով՝ այդուհանդերձ մի օր մահացել է: Սոկրատեսի հակափաստարկը հիմնվում է պնդման վրա, ըստ որի հոգին ներդաշնակություն չէ, այն էություն է: Նախքան մարմին կազմավորելն ու ներդաշնակելը հոգին պիտի իր մեջ ունենա ներդաշնակման սկզբունքը, որը կախված չէ մարմնավոր պահերից: Այս հակափաստարկը ուղղված էր Սիմմիասի կասկածին: Կեբեսի առարկությունը պահանջում է առանձին ապացույց՝ չորրորդը: IV ապացույց. Սոկրատեսը պատմում է իր նախկին բնափիլիսոփայական հետազոտությունների մասին, որոնց արդյունքում հասկացել է կեցության նախապատճառները ֆիզիկայի օրենքներով սահմանելու անհնարությունը: Անաքսագորասը թեև ասել է, որ ամեն ինչի պատճառը խելքն է, սակայն ցույց չի տվել, թե ինչպես է այն պատճառ դառնում և գործում որպես պատճառ: Հենց իր՝ Սոկրատեսի այժմ բանտում գտնվելը որպես պատճառ ունի ոչ թե նրա մարմնի կառուցվածքը, այլ աթենացիների վճիռը և բանտից չփախչելու իր կամքը: [img]/ups/images/0283709001473597188931727.jpg[/img] [i]Անաքսագորաս (փիլիսոփա, մաթեմատիկոս, աստղագետ (Ք.ա 500-428թ.))[/i] Գաղափարները չեն համեմատվում, համեմատվում է սոսկ այն, ինչը ենթարկված է իրենց: Եվ այսպես կրակը և ձյունը, երկուսը և երեքը, որոնք հակադիր չեն իրար, բայց հաղորդակից են հակադիր գաղափարների, չեն հանդուրժում իրենց մեջ երկու հակադիր գաղափարների միաժամանակյա գոյակցությունը: Կրակը, դառնալով ձյուն, կորցնում է ձյան գաղափարը, իսկ երկուսը դառնում է երեք՝ կորցնելով զուգության գաղափարը: Այստեղից Սոկրատեսը եզրակացնում է, որ ինչպես կենտությունը համատեղելի չէ զուգության գաղափարին, այնպես էլ հոգին, լինելով հոգու կյանքի գաղափար, չի կարող մահանալ, այլ՝ միայն հեռանալ մարմնից: Դա վերաբերում է բոլոր առաջին պատճառներին, այսինքն՝ գաղափարներին: Ապացույցներին հետևում են մի շարք բարոյագիտական և տիեզերաբանական դիտարկումներ: Եթե մարմնի մահը նշանակեր նաև հոգու մահ, ապա հոռի մարդիկ անհանգստանալու առիթ չէին ունենա: Մինչդեռ կյանքի ընթացքում գործած մեղքերը անջնջելի կնիք են թողնում նրանց հոգիներում: Արդարները արժանի բնակություն են հաստատում Հադեսում, իսկ հոռիները, որոնց անձնական դեմոնը բռնի տանում է Հադես, հատուցում են երկրային մեղսագործությունների համար: [img]/ups/images/0546508001473597253207672.jpg[/img] Այնուհետև ընկերներն առաջարկում են փախուստ գործել և խուսափել մահապատժից: Սակայն Սոկրատեսը գերադասում է միչև վերջ հավատարիմ մնալ իր գաղափարներին և հրաժարվում է փախուստ գործելուց: Նրա ընկեր Կրիտոն հորդորում է Սոկրատեսին փախչել՝ հանուն սեփական երեխաների: Սակայն Սոկրատեսը մնում է անդրդվելի: Նա դատարանի վճռով սահմանված կարգով թույն է խմում և մահանում (Ք.ա. 399 թ.): Մահապատժից հետո Սոկրատեսի աշակերտները (առաջին հերթին՝ Պլատոնը) լայնորեն տարածում են նրա գաղափարները: [img]/ups/images/0996491001473597211626986.jpg[/img] [i]Պլատոն (Ակադեմիայի հիմնադիրը. (428-348))[/i] 2012թ. Հունաստանում վերաքննվում է Սոկրատեսի գործը: Սոկրատեսի դատավարությունը վարում էին 10 հայտնի իրավաբաններ` Մեծ Բրիտանիայից, Ֆրանսիայից, ԱՄՆ-ից, Շվեյցարիայից, Հունաստանից, և 866 հանդիսատես: Դատավորների կարծիքները հավասար են բաժանվում: Հանդիսատեսներից 584-ը փիլիսոփային անմեղ է համարում, 282-ը՝ մեղավոր: Այսպիսով, երիտասարդներին այլասերողն ու անմահության հարցերի մեջ խորացողը 2411 տարի անց արդարացվում է: [img]/ups/images/0688100001473597309642585.jpg[/img] [i]Սոկրատեսի արձանն Աթենքում[/i]