Աստված ինքն էր առաջնորդում դեպի հաղթանակ. 24 տարի առաջ այս օրը ազատագրվեց Շուշին. ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ

24 տարի առաջ այս օրը հայկական ռազմական ուժերը առաջին նշանակալից հաղթանակը տարան արցախյան ազատամարտում՝ ազատագրելով հայկական հող Շուշին: Այն ազատագրեց հայ զինվորը՝ չորս հրամանատարների գլխավորությամբ. Գուրգեն Դարիբալթայան, Արկադի Տեր-Թադևոսյան, Սամվել Բաբայան, Ժիրայր Սեֆիլյան: Ռազմական գործողությունը ղեկավարում էր Ինքնապաշտպանության ուժերի (ԻՊՈւ) հրամանատար Արկադի Տեր-Թադևոսյանը, իսկ հրամանատարական կետերում էին գեներալ-մայոր Գուրգեն Դալիբալթայանը, Սերժ Սարգսյանը, Ռ. Գզողյանը, Զորի Բալայանը, կապը, բուժօգնությունը, հրետանային նախապատրաստությունը, ինժեներական ծառայությունը: Ադրբեջանական կողմի հրամանատարներն էին Էլբրուս և Էլխան Օրուջևները, չեչեն հրամանատար Շամիլ Բասաևը: Շուշիի ազատագրումը պատմական անհրաժեշտություն էր՝ կոչված վերականգնելու հայկական հինավուրց հողի վրա հայերի ապրելու իրավունքը, դրանով նաև Արցախյան պատերազմը թևակոխեց որակական նոր փուլ և բեկում մտավ պատերազմում: Ռազմական և տնտեսական տեսանկյունից ևս Շուշիի ազատագրումը անհրաժեշտություն էր, քանի որ Շուշին այդ հեռավոր օրերին վերածվել էր Ստեփանակերտը հրետակոծող թիվ 1 կրակակետի. 1991 թ. նոյեմբերից մինչև 1992 թ. մայիսի սկիզբը Շուշիից, Ջանհասանից, Քյոսալարից, Ղայբալուից Ստեփանակերտի վրա արձակվել էր շուրջ 4740 արկ, որից մոտ 3 հազարը «Գրադ» կայանքներից: Բացի այդ, ցամաքային և օդային ճանապարհների շրջափակման, էլեկտրաէներգիայի, գազի ու խմելու ջրի պակասի և Շուշիից անընդհատ հրթիռակոծությունների պատճառով Ստեփանակերտում ու հարակից բնակավայրերում, ինչպես նաև ողջ հանրապետությունում կաթվածահար էր եղել տնտեսությունը: Շուշիի ազատագրման ռազմական գործողությունը արդեն իսկ մտել է պատմության և մասնագիտական դասագրքերում որպես մշակման և իրականացման առումով գրեթե անթերի, հայ ռազմարվեստի մեջ եզակի ռազմական գործողություն՝ ՙՀարսանիք լեռներում̕՚ անվանումով: Անվանման պատճառն այն փաստն էր, որ այդ ժամանակվա ՀՀ պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանը կարծում էր, որ նման օպերացիա իրականացնելու համար դեռ վաղ է, որ դրան պետք է լավ պատրաստվել: Կոմանդոսը հետագայում շատ անգամ պատմել է, որ այդ օրը Վազգենին խոստացել է գրավել Շուշին, ապա լեռներում կազմակերպել նրա հարսանիքը: Երբ մայիսի 8-ին, ժամը 02:30-ին սկսվեց գործողությունը, Կոմանդոսի ողջ ջոկատը՝ կազմված 3800 հոգուց, բաժանվեց 5 խմբերի` կազված 615-ական մարտիկներից: Շուշիի ուղղությամբ սկսվեց հրետանային պատրաստությունը, ապա գրոհը քաղաքի վրա: Գնդապետ Արկադի Կարապետյանի գումարտակը 400 զինվորով սկսեց հարձակումը Շոշ գյուղի կողմից: Հյուսիս-արևելյան ուղղությունը գրոհեց Աշոտ Ղուլյանի 1-ին վաշտը: Արևելքից հարձակումը սկսեց Դուշման Վարդանի վաշտը, որն իր զինվորներով արդեն առավոտյան քաղաքի մերձակայքում էր: Հարավից գրոհեցին աֆղանական վետերաններ Նվեր Չախոյանի վաշտը և Ժիրայր Սեֆիլյանի ու Աշոտ Խաչատրյանի գումարտակները: Միևնույն ժամանակ 400 մարտիկներից բաղկացած առանձին ջոկատը գնդապետ Սեյրան Օհանյանի գլխավորությամբ շրջանցեց քաղաքը և մոտեցավ հարավ-արևմուտքից` ազատագրելով Քուսար, Բաշքենդ, Ջավադլար և 17 այլ գյուղեր: Արթուր Առաքելյանի 100 հոգանոց ջոկատն ազատագրեց Ստորին Զարիսլոն, իսկ Ալբերտ Ալավերդյանի ջոկատը` Վերին Զարիսլոն: Արդեն առավոտյան նրանց միացավ Վալերի Չիտչյանի գումարտակը: Հենց այդ գումարտակի 4-րդ վաշտին բախտ վիճակվեց առաջինը մտնել քաղաք: Շուշին ազատագրվեց 26.5 ժամում, այդ օպերացիային պատրաստվել էին շատ ամիսներ, և պարտվելու տարբերակ ուղղակի չկար: Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգև արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանը, որը օրհնել էր Շուշիի ազատագրման օպերացիան, հետագայում պիտի ասեր. «Ի՞նչն է հետաքրքիր. մի քանի անգամ գործուղությունների սկիզբը հետաձգվել էր եւ դա զարմանալիորեն կատարվեց Խաչի երևման օրերին: Հայտնի է, որ 357 թվականի մայիսի 7-9-ը Երուսաղեմում խաչը 3 օր ու գիշեր երեւացել էր երկնակամարին ու Աստծո միաջամտությա՞մբ չէ՞, արդյոք, որ հենց այդ օրերին կատարվել է Շուշիի ազատագրման գործողությունը: Աստված ինքն էր մեզ առաջնորդում դեպի հաղթանակ: Ռազմական գործողությունից առաջ մենք բոլոր զինվորներին խաչեր բաժանեցինք, նույնիսկ զրահատեխնիկայի վրա էին զինվորները խաչեր նկարում: Նրանք հավատով էին գնում մարտի: Ու Տիրոչջ կամոք մենք նվազագույն կորուստներով հասանք հաղթանակի: Դա հրաշագործություն էր»: Ստորև՝ Շուշիի ազատագրման երգը: